نمـاز؛ خلوت راز با خدای بنده‌نواز 

 

 

نماز، شکوهمندترین عبادت و مهم‌ترین توصیه انبیا و اوصیای الهی است. نه برای اینکه خداوند، به نماز ما نیازی داشته باشد زیرا که خداوند، بی‌نیاز مطلق است و ذره‌ای نقص و کاستی در ذات احدیت راه ندارد. بلکه این مخلوقات و موجودات هستند که به او نیازمندند. رأفت و مهربانی لایتناهی خداوند نسبت به بندگانش، دلیل روشنی است برای آفرینش هستی و فراوانی و وفور نعمت‌ها و زیبایی‌های آن، که بدون هیچ چشمداشتی، همه را در اختیار بندگانش قرار داده است. از این‌رو، فرایضی که بر بندگان، تکلیف کرده، نه به خاطر نیاز و احتیاج به آنهاست بلکه بر‌اساس حکمت و مصلحت‌اندیشی برای بندگان است. ما در این مقاله قصد داریم به بررسی این حکمت بپردازیم و پاسخ سؤال «چرا باید نماز بخوانیم؟» را از لابلای مفاهیم دینی و عقلی و فلسفی و ... بیابیم. 

***

هدف از نماز خواندن چیست؟

هدف از برپاداشتن نماز، عبادت خداوند است. زیرا اظهار بندگی و اطاعت از اوامر خداوند، در قرآن‌کریم، هدف خلقت عنوان شده است: « من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینکه عبادتم کنند.»(1) از این‌رو گفته می‌شود که هدف از خواندن نماز، همان هدفِ آفرینش انسان است که خداوند آن ر در قرآن‌کریم آورده و بندگانش خواسته است که نماز بخوانند. اما، تمام کارهای خداوند، بر‌اساس حکمت و مصلحت است. حتی اگر فرمانی به ظاهر سفت و سخت برای انجام تکلیفی مثل روزه و یا نماز یا اعمال دیگر صادر کند، قطعاً بر‌اساس حکمتی است که ما از آن غافلیم و نیز مصالح و برکاتی که انجام این اعمال و فرایض برای بندگان دارد. حکمت‌هایی همچون: رسیدن به کمال، آرامش روحی و روانی، دوری از فحشا و منکر، تقرب به بارگاه خداوند متعال و...

نماز، مختص به دین اسلام نیست. عبادتی سازنده و مهم است که ادیان پیشین و اولیا و اوصیای گذشته نیز نسبت به انجام آن اهتمام می‌ورزیدند. چنان‌که اولین سخنان حضرت عیسی(ع) در گهواره مبنی بر اقامه نماز بوده است:« و مرا هر کجا که باشم مایه برکت (و رحمت) گردانید و تا زنده‌ام به عبادت نماز و زکات سفارش کرد.»(2) و نیز لقمان حکیم پـسـرش را بـه اقامه نـمـاز تـوصـیه مى کند: «‌ای فرزند عزیزم، نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن...»(3)  حضرت ابـراهـیـم خلیل‌الله نیز هـمـسر و کودک شیرخواره خود را در بیابان‌هاى سوزان و بی‌آب و علف مکه براى به پا‌داشتن نماز سکنی داد: «‌پروردگارا، من برخی از ذرّیّه و فرزندان خود را به وادی بی‌کشت و زرعی نزد بیت‌الحرام تو مسکن دادم، پروردگارا، تا نماز را به پا دارند.»(4) و در ادامه، از خداوند متعال، می‌خواهد که او و فرزندانش را از خیل نمازگزاران قرار دهد: «‌پروردگارا، مرا برپا‌کننده نماز قرار ده و از فرزندانم (نیز چنین فرما)، پروردگارا، دعای مرا بپذیر!»(5)

اینکه پیامبران و انبیای الهی همواره در شرایط سخت به یاد نماز بوده‌اند و از آن برای فائق آمدن بر مشکلات، یاری می‌گرفته‌اند، به دلیل فرموده خداوند بزرگ است: «ای اهل ایمان از صبر و نماز [برای حل مشکلات خود و پاک ماندن از آلودگی‌ها و رسیدن به رحمت حق] کمک بخواهید زیرا خدا با صابران است.»(6)

دلایل واجب بودن نماز 

نماز برای یاد خدا و آرامش قلب‌ها

اولین دلیل برای واجب بودن نماز مربوط به یاد خداوند است. هدف غایی نماز را هیچ‌کس بهتر از قانون‌نویسِ آن یعنی خداوند تبارک و تعالی نمی‌تواند تبیین کند. چرا که این یک اصل است و کاملاً طبیعی است که خالق یک اثر، بهترین مرجع برای توصیف هدف خود از خلق آن محصول خواهد بود. خداوند در قرآن‌مجید می‌فرماید: «وَ أَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکْری»؛‌(7) و نماز را براى یاد من بپادار! و در آیه دیگری نیز می‌فرماید: «أَلا بِذِکْرِ‌اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»؛‌(8) تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش مى‌یابد. خداوند در این آیات نماز خواندن را برای برپایی یادِ خدا و درنتیجه به آرامش رسیدن قلوب معرفی کرده است. از این‌رو و با توجه به این آیات، یکی از اهدافِ خواندنِ نماز، اعتلای یاد و ذکر خداوند بزرگ است. از آنجا که انسان، هر روز بیشتر از گذشته در دنیای پرمشغله کنونی، خود را غرق در افکار و سرگرمی‌ها و مشکلات و...کرده است، ممکن است به آسانی از یاد خداوند غافل شود. اما این نسخه شفا‌بخش خداوند مبنی بر اقامه نماز و محافظت از اوقات آن و مهم‌تر از همه، توصیه به ادای آن در اول وقت و به صورت جماعت باعث می‌شود تا همین انسان فراموشکار اما باایمان، همواره و در فواصل زمانی معین، خالق بی‌همتای خود را یاد کرده و پیوسته او را ناظر بر اعمال و کردار و گفتار خویش ببیند و از این طریق به آرامش روح و روان دست یابد. طبق این نسخه درمانی، هرچه محافظت بر اوقات نماز و اخلاص و حضور قلب در نماز بیشتر باشد، آثار تربیتی و اجتماعی و معنوی آن هم بیشتر خواهد بود.

نماز برای جلوگیری از گناه

یکی از آثار و فواید مهم نماز، قدرت بازدارندگی و نهی از گناه و پلیدی است. چنان‌که خداوند در قرآن‌کریم می‌فرماید: «‌نماز را به پا دار، که نماز (انسان را) از زشتی‌ها و گناه بازمى‌دارد.»(9) بنابراین، همین نیروی بازدارندگی از گناه هم، یکی از اهداف فرضِ نماز است. ماهیت و خمیره اصلی نماز، این است که شخص نمازگزار را به یاد خدایی می‌اندازد که ترس از قهرِ او و اعتقاد به معاد و روز قیامت، نیرومندترین عامل بازدارنده از گناه و رفتن به سمت زشتی‌ها و پلیدی‌ها است. کسی که پنج نوبت در روز به نماز می‌ایستد و ذکر خدا را زمزمه می‌نماید و اعتقادش به مبدأ و معاد را مرور می‌کند، به این راحتی‌ها پایش نمی‌لغزد، زیرا نماز، ذاتاً دارای اثر بازدارندگی از فحشا و منکر است. وقتی که شخص نمازگزار به نماز می‌ایستد و تکبیره‌الاحرام می‌گوید، با هر بار ذکر «الله اکبر»، خدا را بالاتر و بزرگ‌تر از همه چیز می‌شمرد. یقیناً چنین نمازی، قائمش را سالک راهِ حق و حقیقت و اخلاص خواهد کرد و او را به سمت قله‌های پاکی و تقوا رهنمون خواهد شد.

از طرف دیگر، وﻗﺘﯽ اﻧﺴﺎن دائماً به یاد خدا باشد و ﺧﺪاوند را ناظر بر اعمال و رفتار و گفتار ﺧﻮﯾﺶ ببیند، از ارتکاب گناه و انجام منکرات در حضورِ او، شرم خواهد کرد. به همین دلیل هم یکی از اهداف نماز «نهی از فحشا و منکر» عنوان شده است. البته توجه به این نکته ضروری است که نماز نهی‌کننده است و نه مانع و نه بازدارنده تمام و کمال. بدین معنی که اگر شخص نمازخوان، تصمیم به انجام گناه داشت، آثار و برکات نماز، باعث تقویت نفس لوامه و شرم به دلیل یقین به حضور خداوند می‌شود. حال، هر چه توجه به نماز بیشتر باشد و با حضور قلب و اخلاص بیشتری اقامه شود، این نهی کردن قوی‌تر می‌شود و به حدی می‌رسد که مانع از ارتکاب گناه شود، ولی اگر نماز، فقط از روی عادت و به جهت ادای تکلیف و رد فریضه و یا خدای نکرده از روی ریا و... باشد، دیگر تأثیر چندانی در بازدارندگی و ممانعت از ارتکاب گناه نخواهد داشت.

نماز برای جلوگیری از تکبر و سرکشی

یکی دیگر از مواردی که دلیل واجب بودن نماز را تحکیم می‌کند این است که نماز، کبر و خودپسندی و غرور را در هم می‌شکند. شخص باایمان و نمازگزاری که در هر شبانه‌روز، پنج نوبت و هفده رکعت و در هر رکعت دو بار پیشانیِ بندگی را بر خاک می‌ساید و از سر خضوع و فروتنی در برابر خداوند، سجده می‌گزارد، خود را در برابر عظمت پروردگار جهانیان، ناتوان و ضعیف می‌بیند. درک این مسئله باعث می‌شود که نمازگزار حقیقی، از بسیاری از خودپسندی‌ها و گردن‌کشی‌ها و رفتار و گفتار متکبرانه خودداری کند. رسیدن به این فضیلت، یکی از اهداف زیبای نماز است، چرا که خداوند در قرآن‌کریم فرموده است که: « و هرگز با تکبّر و ناز از مردم (اهل نیاز) رخ متاب و در زمین با غرور و تبختر قدم بر مدار، که خدا هرگز مردم متکبر خودستا را دوست نمی‌دارد.»(10)

نماز برای حفظ اسلام

شاید یکی دیگر از اهداف عالی خواندن نماز، آن هم به همان کیفیتی که پیامبر‌اکرم(صلی‌الله علیه و آله) فرموده‌اند، حفظ ماهیت و شعائر دین اسلام باشد. اینکه شکل و ساختار دین اسلام بعد از گذشت قرن‌ها، ماهیت کلی و شکل و ساختار اساسی خود را حفظ کرده است، به دلیل تأکیدات و سفارش‌های قرآن کریم و پیامبر‌اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) بوده است که بر مداومت بر تکالیف دینی و فرائض اسلامی همچون نماز و روزه و... پایبند باشیم، در حالی که در ادیان و شریعت‌های دیگر، توصیه مؤکد بر مداومت بر چنین عمل معینی را مشاهده نمی‌کنیم. شاید به همین دلیل است که ماهیت و روح کلی ادیان و کتب آسمانی دیگر و نیز ساختار اصلی آنها، دچار دگرگونی شده و  به مرور زمان از بین رفته است.

هشام بن حکم(11) از امام صادق‌(ع) پرسید: چرا نماز واجب شد، در حالی که هم وقت می‌گیرد و هم انسان را به زحمت می‌اندازد؟ امام فرمود: «پیامبرانی آمدند و مردم را به آیین خود دعوت کردند و عده‌ای هم دین آنان را پذیرفتند؛ اما با مرگ آن پیامبران، نام و دین و یاد آنها از میان رفت. خداوند اراده فرمود که اسلام و نام پیامبر اسلام زنده بماند و این، از طریق نماز امکان‌پذیر است.»(12) معنی و مفهوم این سخن امام صادق(ع) این است که علاوه‌ بر اینکه نماز، پرچمدارعبادات در نزد پروردگار است، باعث احیای دین و اعتلای مکتب اسلام نیز هست.

نماز برای غفلت‌زدایی

یکی از آثارِ نماز، افزایش آگاهی و غفلت‌زدایی است. بزرگ‌ترین آفت و معصیت براى بندگان و رهروان راه حق، آن است که از هدف خلقت خود، غافل شوند و لذت‌ها و جذابیت‌های مادی و دنیوی باعث شود تا یاد خدا را فراموش کنند. اما نماز، زنگ هشداری است که به دلیل اوقات مشخص و منظم، پنج نوبت در شبانه‌روز و به طور مرتب به انسان اخطار مى‌کند و هدف از آفرینش انسان را به او یادآوری می‌نماید. نماز باعث می‌شود که انسان، همواره نسبت به موهبت‌های الهی نسبت به خودش بینا باشد و جایگاه بندگی خویش و معبود بودن کردگار را نصب‌العین خود قرار دهد و این امر، نعمت بزرگى است که انسان وسیله اى در اختیار داشته باشد که در هر شبانه‌روز چند مرتبه به او بیدار باش گوید.(13)

نماز برای تقویت روح نظم و انضباط

نماز، بهترین تمرین برای بالا بردن روح انضباط در زندگی انسان است؛ اوقات شرعی مشخص، نوبت‌های پنجگانه معین، آداب و ارکان ثابت و تعیین شده، صفوف منظم و... همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا فریضه‌ای واجب، سرشار از نظم و زیبایی را پیش‌روی انسان قرار دهند؛ عملی که ادای آن، اوقات معینی دارد به طوری که تقدم از آن اوقات، موجب بطلان نماز و تأخر در آن، موجب قضای نماز می‌شود. همچنین آداب و ارکان واحکامِ بخصوص که تقید به آنها، باعث پذیرش قوانین و آیین‌های انضباطی در اجتماع می‌شود و تعدی از آنها، موجب بطلان نماز و حرکت به سوی رفتارهای ناهنجار و بزهکارانه خواهد شد.

نماز، ستون دین و معراج مؤمن

طبق نص صریح آیات قرآن‌کریم و روایات اهل بیت‌(ع)، نماز، از جنبه‌های مختلفی دارای اهمیت است: نماز ستون و عمود دین است. اگر نماز، پذیرفته شود سایر اعمال انسان نیز قبول مى‏شود و اگر پذیرفته نشود، سایر اعمالش نیز پذیرفته نخواهد شد. امام باقر(ع) فرمود: الصَّلاهُ عَمودُ الدِّینِ، مَثَلُها کَمَثَلِ عَمودِ الفُسطاطِ؛ إذا ثَبَتَ العَمودُ یَثبُتُ الأوتادُ و الأطنابُ، و إذا مالَ العَمودُ و انکَسَرَ لَم یَثبُتْ وَتِدٌ و لا طُنُبٌ»؛ نماز ستون دین است؛ مَثَل آن مَثَل تیرک خیمه است، اگر تیرک محکم باشد میخ‌ها و طناب‌ها محکم مى‌مانند و اگر تیرک کج شود و بشکند. نه میخى استوار مى‌ماند و نه طنابى(14) نماز وسیله معراج مؤمن و عاملی برای سیر و سلوک معنوى اوست. پیامبر‌اکرم‌(ص) فرمود: «الصلوه معراج المؤمن»؛ نماز، معراج مؤمن است(15) نماز برترین و عالی‌ترین وسیله برای تقرب به درگاه خداوند است. امام علیٌّ‌(ع) فرمود: «الصلوه قربان کل تقىّ»؛ نماز، وسیله تقرّب هر پرهیزکارى به خداوند است.‌(16) همین سه اصل اساسی درباره نماز، بیانگر این موضوع مهم است که نماز ستون و محافظ دین، عامل تقویت ایمان و اعتلای بعد اخلاقی و معنوی انسان و مهم‌ترین عامل برای رسیدن به قرب الهی است. 

نماز، عامل سلامت جسم

نکته جالب توجه درباره نماز این است که، علاوه‌بر آثاری که بر سلامت روح و ایمان انسان دارد، مجموعه‌ای از نرمش‌ها و حرکات ورزشی است که برای تقویت اندام‌ها و عضلات و ماهیچه‌های بدن انسان بسیار مفید است. براساس علمی دانشمندان، نماز و ارکان آن، بر روی عضلات شکم و دستگاه گوارش، ماهیچه‌های دست‌ها و پاها، کمر و ستون فقرات‌، دستگاه گردش خون و... تأثیر مثبت داشته و کیفیت عملکرد آنها را تا حد زیادی بهبود می‌بخشد. علاوه‌بر این‌ها، پیش‌شرط‌های اقامه یک نماز صحیح از جمله پاکیزگی و طهارت مکان نماز و لباس نمازگزار و لزوم نظافت بدن و زدودن ناپاکی و نجاست از اندام‌ها و... اهمیت توجه خداوند به سلامتی بنده را نشان می‌دهد و این نکته را در ذهن انسان تداعی می‌کند که شاید یکی دیگر از اهداف وجوب نماز، توجه مداوم به سلامتی و شادابی جسم نمازگزار است.

نماز، عامل سلامت روح و روان

اندیشمندان غیر مسلمان، با ورود به عرصه محیطی اسلام، به طور گسترده‌ای درباره برخی عبادات خاص مسلمانان، از جمله نماز و مناجات با خداوند در قالب دعا و نیایش به تحقیق و پژوهش پرداخته‌اند. در نتیجه این تحقیقات، برخی از دانشمندان و پژوهشگران حوزه علم روان شناسی، به این اصل مهم دست یافته‌اند که ارتباط روحی و معنوی با خداوند، از طریق مبادرت به انجام اعمال عبادی بخصوصی مثل نماز و دعا، عامل بهبود بسیاری از ناهنجاری‌ها و آلام روحی و روانی در اشخاص است.

در این زمینه دکتر توماس‌هایس لوپ می‌گوید: «با این قید که من پزشکم، این سخن را می‌گویم که نماز، بهترین وسیله‌ای است که تاکنون برای توسعه اطمینان و تسکین اعصاب و آسایش و نشاط، شناخته شده که زمینه بی‌خوابی را برطرف می‌کند.»(17) 

نورمن وینسنت‌گریسی(18)می‌گوید: «دعا و نماز بزرگ‌ترین نیرویی است که برای مبارزه با دشواری‌های زندگی روزانه و به دست آوردن آرامش روحی، شناخته شده است.»(19) 

البته مراد از بیان این یافته‌های به اصطلاح جدید علمی، این نیست که بخواهیم یک کشف جدید را اطلاع‌رسانی کنیم، زیرا خداوند حکیم، قرن‌ها پیش، این موضوع را در قرآن‌کریم و به کرات بیان فرموده است: «‌آنها که به خدا ایمان آورده و دل‌هاشان به یاد خدا آرام می‌گیرد، آگاه شوید که تنها یاد خدا آرام‌بخش دل‌هاست.»(20)

در واقع، نقش نماز که مظهر یاد خداست، در تقویت و ساختنِ ابعاد روح و حفظ نشاط و شادابی آن، دقیقاً مانند تأثیر ورزش و تغذیه سالم در محافظت از سلامتی جسم انسان است. بنابراین، همان‌گونه که اگر مدتی از ورزش و تغذیه مناسب محروم باشیم، جسم ما، دچار رخوت و کسالت شده و ضعف حاکم بر اندام‌ها، بدن را مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها می‌کند، دوری از نماز و یاد خدا و ارتباط مؤثر با معبود نیز می‌تواند روح و روان انسان را به سمت ضعف و بیماری کشانده و شخص را مستعد ابتلا به انواع ناراحتی‌های روحی و روانی کند. بنابر آنچه که ذکر شد، می‌توان گفت که یکی دیگر از اهداف وجوب نماز توسط خداوند متعال، آرامش قلبی و سلامت روح و روان انسان‌های باایمان است تا بتوانند از دریای متلاطم مادیات و تداخلات زندگی در کشاکش دنیا، به سلامت گذر کنند.

نماز، عاملی برای کسب مغفرت خداوند

علاوه‌بر اینکه نماز، انسان را از فحشاء و منکر، نهی می‌کند و عامل بازدارنده از گناه است، وسیله جلب آمرزش و مغفرت نیز هست. چرا که یاد مداوم معاد و قیامت و خوف از قهر خداوند، خواه ‌ناخواه، شخص نمازگزار را دعوت به طلب استغفار و ترک گناه و توبه مى‌کند. در همین زمینه حدیثی از قول حضرت محمد(ص) روایت شده که ایشان از اصحاب خود سؤال کردند که: «اگر بر در خانه یکى از شما نهرى از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شست‌وشو دهد، آیا چیزى از آلودگى و کثافت در بدن او مىماند؟» اصحاب، در پاسخ عرض کردند: نه، فرمود: «نماز درست همانند این آب جارى است، هر زمان که انسان نمازى مى خواند گناهانى که در میان دو نماز انجام شده است از میان مىرود.»(21) و به این ترتیب سیاهی‌ها و زخم‌هایی که بر اثر گناه، ساکن قلب انسان شده‌اند، به وسیله نماز، برطرف می‌شوند و آینه دل، دوباره جلوه‌گاه روح خدایی و باطن حقیقت جوی آدمی خواهد شد.

نماز، عامل اعتلای روح تعهد و وفای به عهد

خداوند در قرآن‌کریم در توصیفِ صفات نمازگزاران می‌فرماید: «‌نمازگزاران کسانی هستند که امانت‌های خود را (مالی و غیر مالی) رعایت می‌کنند و به تعهداتی که دارند (چه بین خود و خدا و چه میان خود و بندگان خدا) پایبند هستند.»(22) شاید بتوان گفت که دلیل اصلیِ تعهد و وفای به عهد از جانب  نمازگزارانِ واقعی، این باشد که این نمازگزاران راستین و بااخلاص، با برپایی نماز و محافظت از آن، به مهم‌ترین و اولین عهد خود، که همانا عهدِ بندگی و عبودیت خداوند متعال است، وفا کرده‌اند. قطعاً نمازگزاران متعهد و باتقوا، اهل ریا و دورویی نخواهند بود و همان‌گونه که در مقابل خداوند متعهد هستند، به تعهدات خود در قبال بندگان خداوند نیز پایبند خواهند بود.

نماز، عامل ظلم‌ستیزی و مبارزه با طاغوت

انسان نمازگزاری که فقط خداوند را عبادت می‌کند و هر روز، در پنج نوبت نمازش، ندای «ایاک نعبد و ایاک نستعین» سر می‌دهد، فقط در مقابل پروردگار جهانیان سر تعظیم فرود می‌آورد و جز خداوند، همه چیز را کوچک می‌شمارد. از این‌رو، آداب ایستادگی در برابر ظلم و ستم را می‌داند و در مقابل ستمگران و طاغوتیان، سر تسلیم فرود نمی‌آورد و با گردنکشان سفاک، کنار نمی‌آید. خداوندِ حکیم، این مسئله مهم را یکی از اهداف مهم بعثت پیامبر دانسته است: «‌و همانا در هر امتی پیامبری فرستادیم تا [اعلام کند که] خدا را بپرستید و از [پرستش] طاغوت بپرهیزید. پس خدا گروهی از آنان را [که لیاقت نشان دادند] هدایت کرد و گروهی [دیگر به سبب تکبّر و عنادشان] گمراهی بر آنان مقرّر شد. پس در زمین بگردید و با تأمل بنگرید که سرانجام تکذیب‌کنندگان چگونه بود.(23) 

فلسفه نماز از نگاه امام رضا(ع)

در زمینه فلسفه و دلیل وجوب نماز، حدیث کامل و جامعى از قول امام على بن موسى‌الرضا‌(ع) روایت نیز شده که خود به تنهائی دائره‌المعارفی است که می‌تواند پاسخ جامع و کاملی برای سؤال موضوع مقاله ما باشد. ایشان، در پاسخ‌نامه‌اى از شیعیان، که درباره فلسفه نماز و علت تشریع آن سؤال کرده بود چنین پاسخ فرمود: «علت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است و مبارزه با شرک و بت‌پرستى و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و نهایت تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضاى بخشش از معاصى گذشته و نهادن پیشانى بر زمین همه روز براى تعظیم پروردگار. نیز هدف این است که انسان همواره هشیار و متذکر باشد، گرد و غبار فراموشکارى بر دل او ننشیند، مست و مغرور نشود، خاشع و خاضع باشد، طالب و علاقه‌مند افزونى در مواهب دین و دنیا شود. علاوه‌بر اینکه مداومت ذکر خداوند در شب و روز که در پرتو نماز حاصل مى شود، سبب مى گردد که انسان مولا و مدبر و خالق خود را فراموش نکند، روح سرکشى و طغیانگرى بر او غلبه نکند. همین توجه به خداوند و قیام در برابر او، انسان را از معاصى باز مى دارد و از انواع فساد جلوگیرى مى‌کند.»(24)

نتیجه‌گیری

در جمع‌بندی بحث پیرامون علل وجوب فریضه نماز، باید گفت که نماز فریضه شگفت‌انگیزی است که هم شکل و ساختار ظاهری آن زیبا و جذاب و حال خوب کن است و هم گنجینه‌ای ازمعارف عمیق دینی و اسلامی در آن نهفته است. هم ستایش و تسبیح و مناجات لفظی است و هم تقدیس و تقرب عملی. همه ارکان نماز، از رکوع و سجود و نیت و تکبیر و سلام گرفته تا قنوت و دعا و تسبیح و‌... که مستحبات نماز هستند، گنجینه‌ای از زیبایی‌ها و فضیلت‌های الهی هستند. اما آنچه که حائز اهمیت است، این است که هر چند نماز، معدن عظیم خیر و برکت است و دارای برکات بسیاری همچون به یاد خدا بودن، رسیدن به آرامش، مشمول رحمت و مغفرت الهی شدن، دوری از غفلت و فحشاء و منکرات و... است، اما باید آگاه بود که اگر، بنا به هر دلیل و مصلحتی، در مورد خاصی، این نتایج و آثار، حاصل نشد و یا اینکه در مورد خاصی، بدون نماز خواندن هم بخشی از این آثار و برکات برای کسی حاصل شد، نه می‌توان و نه باید که نماز خواندن را ترک کرد و آن را بی‌فایده و بی‌تأثیر دانست، زیرا چنین عملی، مصداق بارز عنادورزی و مخالفت با فرمان خداوند و برخلاف ادب عبودیت و رسم بندگی است.

پی‌نوشت‌ها:

1. ذاریات، آیه۵۶

2. مریم، آیه ۳۱

3. لقمان، آیه ۱۷

4. ابراهیم، آیه ۳۷

5. ابراهیم، آیه ۴۰

6. بقره، آیه ۱۵۳

7.طه، آیه ۱۴

8. رعد، آیه ۲۸

9. عنکبوت، آیه ۴۵

10.لقمان، آیه ۱۸

11.هِشام بن حَکَم دانشمند علوم عقلی و از یاران امام جعفر صادق‌(ع) و از نخستین متکلمین مسلمان و شیعه است که برای مناظره با امام نزد ایشان آمد و سپس از مریدان حضرت شد.

12. علل الشرائع، شیخ صدوق‏، انتشارات داورى‏، چاپ اول، ج ۲، ص ۳۱۷

13.تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران، ۱۳۷۴ هـ ش‏، چاپ سى و دوم، ج ‏۱۶، ص ۲۹۱

14. المحاسن، ج۱، صص ۱۱۷-۱۱۶

15.کشف الاسرار، ج ۲، ص ۶۷۶

16. الخصال شیخ صدوق ‌، ج 10 ص 620.

17. دیل کارنگی، آیین زندگی، ص۲۴۹؛ قرآن و روان‌شناسی، ص۳۵۷.

18. نورمن وینسنت پیل Norman Vincent Peale) متولد ۳۱ مه ۱۸۹۸ در بوورزویل اوهایو و متوفای ۲۴ دسامبر ۱۹۹۳ در پاولینگ نیویورک‌، کشیش و نویسنده آمریکایی که بیشتر شهرتش به خاطر وقت زیادی است که در رواج مفهوم اندیشی مثبت گذاشته است. او از دانشکده‌ الهیات دانشگاه بوستون فارغ‌التحصیل شد و سپس تصمیم گرفت که کشیش شود و به کلیسایی در نیویورک رفت، پیل به همراه روانکاوی به نام اسمایلی بلنتون، کلینیکی در کنار کلیسا ساختند و به درمان بیماران از طریق مفاهیم دینی و روانکاوانه پرداختند؛ نورمن وینسنت پیل را به عنوان پدر تفکر مثبت می‌شناسند. او از نویسندگان مشهور و پرمخاطبی است که فرمول اعتقاد و خوشبینی را ابداع کرده و در حال حاضر مردم در سراسر جهان فلسفه زندگی ساده و عملی او را می‌شناسند. او در سن ۹۵ سالگی و در سال ۱۹۹۳ بر اثر سکته در نیویورک درگذشت.

19. کلیدهای خوشبختی، ترجمه: احمد آرام، صص۳۸۸و۳۸۶.

20. رعد، آیه ۲۸.

21. وسائل الشیعه، حر عاملی، تحقیق و نشر: مؤسسه آل البیت‌(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۰۹هـ ق، چاپ اول، ج ۳، ص ۷، (باب ۲ از ابواب اعداد الفرائض)، ح ۳.

22. معارج، آیه ۳۴.

23. نحل، آیه ۳۶.

24. وسائل الشیعه، همان، ج ۳، ص 7.

از: پایگاه ستاد اقامه نماز(با تلخیص و تصرف)